“Luister nou eens naar je gevoel?!”

In de wereld van trainers en coaches is dat vaak te horen: “luister eens (wat vaker) naar je gevoel”. Vaak in reactie op mensen die voornamelijk hun verstand gebruiken. Daarbij de (impliciete) aanname huldigend dat gevoel en verstand elkaars tegenpool zijn.
Als het geen verstand is, dan zal het wel gevoel zijn. En andersom. Mijns inziens zijn verstand en gevoel helemaal niet elkaars tegenpool. Het zijn twee mentale uitingsvormen van de menselijke identiteit.Verstand en gevoel verschillen wezenlijk van elkaar, maar dat is nog wat anders dan dat ze elkaars tegenpool zijn.
Veel mensen denken in dualiteiten. Als iemand (in een groep) zegt: “zwart is goed”! Denkt iemand anders: “waarom is wit fout?” Terwijl de ander wellicht gewoon “zwart is goed” bedoelt als hij dat zegt en helemaal geen pleidooi “tegen wit” bedoelt te starten. Denken in tegenstellingen escaleert, zet de dingen op scherp.
Escaleren is handig in een debat, maar bij persoonlijke ontwikkeling een grote beperking. Een mens is in mijn opvatting een eenheid, een organisch geheel. Gevoel en verstand zijn verschillende aspecten van de menselijke identiteit, die effectief met elkaar samenwerken.

Dat gevoel en verstand effectief kunnen samenwerken, wil ik illustreren:

Angst is een goede raadgever.
Angst maakt alert. Door in de loop van de evolutie (o.a.) effectief angstige situaties te vermijden, kregen we een prominente positie op deze planeet. Dat vermijden van angst zit zo in ons systeem dat we ook in niet-levensbedreigende situaties vaak voor vluchten en vermijden kiezen.
Als iemand bijvoorbeeld vroeger geleerd heeft om bij mensen met gezag niet voor zichzelf op te komen, omdat dat tot straf leidde, kan deze persoon op latere leeftijd nog steeds een conflict-mijdende strategie huldigen bij mensen met gezag. De innerlijke angst voor de mogelijke confrontatie houdt deze persoon ‘in het gareel’.
Angst verdwijnt als iemand er wel in durft te gaan. De angst voor een confrontatie met ‘bepaalde mensen’ verdwijnt bij het confronteren van deze mensen. Angst is dus een goede raadgever, want mensen weten precies wat ze te doen hebben: dat waar ze bang voor zijn.
Bij angst is het vaak lastig om te ontdekken waarvoor iemand bang is. Angst is namelijk vaak gelaagd. Mensen kunnen angstig zijn om de angst onder ogen te zien. In een dergelijk geval is tijd nodig voor therapeutisch onderzoek.

Boosheid is een dubbel misverstand.
Iemand die boos is op een ander, verwijt die ander iets dat haar persoonlijk raakt. “Die ander is de oorzaak van mijn pijn en daar ben ik boos over”. Boosheid is een misverstand tussen aanleiding en oorzaak.
De ander kan aanleiding zijn van de pijn en de boosheid daarover, maar niet de oorzaak, want die ligt in de (boze) persoon zelf: de ervaring van pijn bij het gedrag van de ander jegens iets of iemand. Boosheid is dus ook een misverstand tussen verdriet en woede, de laatste dekt de eerste af.
Veel mensen hebben in hun leven ervaren dat ze op een niet productieve manier met hun verdriet zijn omgegaan door zich te laten meeslepen door hun boosheid. Zij kiezen ervoor die boosheid zoveel mogelijk te verdringen, want dan loopt het niet uit de hand. Een weinig productieve strategie.
Aan de andere kant zijn er ook mensen die niet worden geremd als ze boos zijn, die niet in staat zijn om hun boosheid te kanaliseren. Het hoeft weinig betoog dat ook dit een weinig productieve strategie is om met boosheid om te gaan.
Zoals vaker, ligt hier de waarheid in het midden. Boosheid mag er zijn, maar dient wel gekanaliseerd te worden. Volgens mij werken verstand en gevoel dan het beste met elkaar samen.

Verdriet en blijdschap zijn sociale fenomenen.
Bij verdriet kun je het beste huilen en successen moet je vieren. Bij deze twee emoties is het duidelijk hoe kinderlijk eenvoudig het in theorie is. Dat de praktijk weerbarstiger is, maakte het voorbeeld over boosheid duidelijk: bij verdriet kan iemand toch in boosheid ontvlammen.
Vieren van behaalde successen geeft energie, zin om te werken. In teamverband is dat goed zichtbaar. Teams die weinig tijd nemen om tijdens het werk te vieren, hebben meestal nog iets met elkaar te verhapstukken.
Verdriet en blijdschap zijn sociale fenomenen. Samen rouwen maakt het verdriet makkelijker te dragen. Samen successen vieren geeft energie en zin aan de samenwerking. Organisaties en bedrijven realiseren zich dat als ze rituelen in het leven roepen om te vieren en om te rouwen. Een individu heeft een groep nodig om voluit te kunnen huilen en lachen.